Rumania shtrihet nė Evropėn Juglindore. Fqinjėt e saj janė Bullgaria (nė jug), Serbia (jug-perėndim, Hungaria (veri-perėndim, Ukraina (veri, Moldavia (lindje).
Rumanishte i pėrket gjuhėve romane me disa forma arkaike dhe me fjalė sllavonike, turke, frėnge dhe hungareze.
Feja kryesore nė Rumani ėshtė Ortodoksizmi Rumun (86.9%), pastaj pasojnė Katolicizmi (5%), Luteranizmi (1%), Kalvinizmi (1%), Pentekostalizmi (1%), Baptizmi (0,5%), Islami (0,3%) dhe Judaizmi (0.04%).
Popullsia islame e Rumanisė, qė ėshtė ose turke, ose tatare ose shqiptare, ėshtė e drejtimit sunit. Praktika e Islamit nė Rumani ėshtė e lidhur me popullsinė turko-tatare tė vendosur nė kėtė territory qė nga shekulli 13. Kėshtu, mė 1241, tatarėt e ? Hordhis ė sė Artė ? kishin fuqizuar pushtetin e tyre n ė disa zona pranė maleve karpate. Ndėrmjet 1262 dhe 1264, perandori bizantin Mikhail i 13-tė, Pateologu, u dha tė drejtė komandantėve turq Izettin Keyaus dhe Saru Saltak Dede tė ngrenin kampe ushtarake nė rajonin e Dobrogeas, me qėllim tė mbrojtjes sė kufijve tė Bizantit nga sulmet e mundshme nga veriu. Kėshtu u shfaqėn turqit nė rrethinat e qytetit tė sotėm tė Babadagit.
Komunitetet e qėndrueshme islame nė territorin rumun gjenden vetėm nė shekujt 14-15, si pasojė e vendosjes sė sovranitetit tė Perandorisė Osmane mbi principatat rumune, por kėto komunitete lulėzuan veēanarisht nė Dobrogea dhe nė disa qytete pėrgjatė Danubit.
Sot liria e besimit nė Rumani garantohet me kushtetutė dhe kėtyre feve u akordohen nga shteti ndihma nė raport me numrin e besimtarėve. Njė statistikė jozyrtare flet pėr 70.000 muslimanė turqė, tatarė, shqiptarė etj., qė jetojnė nė rreth 80 komunitete nė zona rurale e urbane.
Sot nė Rumani numėrohen rreth 50 komunitete islame dhe 20 njėsi mė tė vogla. Nė Konstancė jetojnė 80% muslimanė, nė Tulcea 12%, kurse tė tjerėt nė qendrat urbane, si: Bukuresht, Braila, Galati, Kalarasi, Giurgiu, Otlenita, Turnu Severini etj. Komuniteti islam rumun numėron rreth 35 imamė.
Mbėshtetja materiale e komunitetit islam pėrbėhet nga donacionet e vetė besimtarėve, nga subvencionet e shtetit dhe tė organizatave tė huaja islame, nga shitja e librave dhe kartolinave, nga vizitat nė qendrat historike islame etj.
Komuniteti islam i vendosur historikisht nė Rumani (rrteh 56.000 nėtarė sipas regjistrimit tė 1992) ėshtė rritur nga tė ardhurit e rinjė, tė cilatė mund tė jenė refugjatė, biznesmenė, studentė etj.
Njė statstikė jozyrtare e dhėnė nga Lidhja pėr Islam dhe Kulturė nė Rumani e ēon kėtė numėr nė 70.000 muslimanė: turq, tatarė, shqiptarė ? T ė cilėt jetojnė nė rreth 80 komunitete nė zona rurale e urbane.
Sipas regjistrimit tė 1992 numri i tatarėve ishte 24.649 d.m.th. 0.11% e popullsisė. Por, shoqatat tatare pretendojnė se shifra reale ėshtė mbi 55.000 persona. Ata jetojnė nė Konstanca, Tulcea dhe Bukuresht. Numri i turqve nė Rumani ėshtė 29.080, pra 0.13% e popullsisė sė pėrgjithshme rumune. Ata jetojnė nė Tulcea, Nukuresht, Kalaria, Braila ?
Sipas dokumenteve, viti 1595 ėshtė data qė dokumenton vendosjen e shqipėtarėve nė trojet rumune. Shumė shqiptėrė tė shquar kanė dhėnė kontributin e tyre pėr zhvillimin e shtetit rumun.
Sot, shqiptarėt e Rumanisė pėrbėjnė njė minoritet tė konsiderueshėm. Ata kanė njė gazetė, njė shoqatė e cila mbron tė drejtat e tyre dhe kanė tė drejtėn tė kenė njė pėrfaqėsues nė Parlament.
Njė tjetėr grup aktiv, qė nuk lidhėt me minoritetet tradicionale, ėshtė Liga Islame dhe Kulturore e Rumanisė, e cila u krijua nė vitin 1990, si Asosacioni i Studentėve Muslimanė tė Rumanisė, e cila ka si qėllim mbrojtjen e tė drejtave tė studentėve muslimanė dhe pėrhapjen e Islamit.
Kjo shoqatė ėshtė person juridik. Ajo u themelua nga studentėt rumunė muslimanė para 14 vjetėsh. Nė mars tė vitit 1999, kjo shoqatė u shėndrua nė Lidhjen Islame dhe Kulturore tė Rumanisė. KJo shoqatė degėt e saja i ka nė Bukuresht, Timisoara , Isasa, Cluj-Napuca dhe Costanta. Objektivi kryesorė i kėsaj Lidhjeje ėshtė prezantimi i fesė islame nė shoqėrinė rumune. Kjo lidhje kujdeset edhe pėr shtresat e pafavorizuara tė shoqėrisė. Pėr tė interesuarit, adresa e saj nė internet ėshtė
www.islam.ro .
Nė Rumani vetėm 15 fetė e njohura nga shteti mund tė mbajnė lėndė fetare nė shkollat publike. Ndėrkohė qė ligji lejon arsimin nė bazė tė fesė sė prindėrve tė nxėnėsve, minoritetet ankohen se nuk kan mundur tė mbajnė orė fetare nė shkollat shtetėrore. Sipas grupeve fetare minoritare, kjo ndodhė pėr shkak se priftėrinjėt ortodoks janė ata qė ua mohojnė mėsuesve tė feve tjera tė japin mėsim nė ato shkolla. Nė vitin 1995, pas njė marrėveshje nė mes tė qeverive tė Rumanisė dhe Turqisė u rihao seminari islam nė Medgidija (i thmeluar nė vitin 1901, i mbyllur nė vitet 60-ta).
Pėrveē myftiut, Bagas Sanghirait, nė Rumani ekziston njė kėshill islam me 23 anėtarė, tė cilėt mblidhen rregullisht pėr tė trajtuar probleme administrative dhe disiplinore qė kanė tė bėjnė me fenė. Klerikėt islam tė Rumanisė pėrfshijnė hatibėt, imamėt dhe muezinėt. Sot, vendi ka 35 imamė, tė cilėt janė edhe haxhi.
Asetet e komunitetit islam bazohen nė kontributet vullnetare nga anėtarėt, donacionet dhe ndihmat shtetėrore, nga shitjet dhe tė ardhurat nga vizitat nė objektet historike.
Me gjithė numrin e madhė tė organizatave joqeveritare qė pėrfaqsojnė komunitetin islam nė katalogjėt e ojq-ve tė pakta janė ato oprganizata qė funksionojnė plotėsisht. Nga njėra anė kėto organizata janė pėrfaqėsuese tė komuniteteve minoritare (turke e tatare) dhe kanė pėrparėsinė e pėrfaqėsimit nė parlament, njhjen e tė gjitha tė drejtave kushtetuese, pėrdorimin e gjuhės amtare nė administratėn publike etj.
P.sh. Unioni Demokratik i Muslimanėve Turq ėshtė krijuar nė vitin 1990 me qėllim tė veprimit si njė ? organizat ė etnike fetare e popullsisė turko-tatare nė Rumani ? . M ėpastaj kjo organizatė u nda nė dysh, nė Unionin Demokratik Turk dhe Unionin Demokratik tė Turqve dhe Tatarėve Muslimanė.
Nė vitin 1990, vetėm nė Dobrogea gjendeshin 238 xhami, ndėrsa sot nė Rumani ka rreth 77 vendnamaze, prej tė cilave njė xhami nė Konstanca.
Por Rumania ka edhe monumente historike qė lidhen me trashėgiminė islame nė kėtė vend, si: xhamia qendrore dhe xhamia Hunchiar, qė gjendet nė Konstanca, xhamia Esmahan Sulltan nė Mangalia, xhamia e Medgidias, Harsovas, Amzaceas, Babadagut dhe Tulceas.
Fri Mar 30, 2007 11:32 am
